Steward-ownership is niet nieuw. Integendeel: het wordt al eeuwen toegepast, maar is vandaag de dag (nog) verre van mainstream.
De vraag wanneer steward-ownership bedacht is, kent vele antwoorden. Je kunt je trouwens ook het tegenovergestelde afvragen: Wanneer hebben we het idee bedacht om niet langer stewards te zijn van de aarde, maar de aarde toe te eigenen als ons bezit en hekken om een stuk land te zetten dat voorheen van niemand was?
Het idee van eigendom is niet in elke cultuur even dominant. In 1854 vroeg de Amerikaanse overheid aan indianenleider Chief Seattle of hij land aan hen wilde verkopen. Als reactie op deze vraag hield het opperhoofd een rede waarin hij zei: “Als we de prikkeling van de lucht en het kabbelen van het water niet kunnen bezitten, hoe kunt u het dan van ons kopen?” Terwijl de Amerikaanse overheid redeneerde vanuit het concept van bezit, redeneerden de oorspronkelijke bewoners van het land vanuit het idee van stewardship.
Bijna 170 jaar later, maakte Yvon Chouinard het Amerikaanse outdoor kledingmerk Patagonia steward-owned. Hij had jaren gezocht naar een manier om zijn bedrijf goed achter te laten. Over de keuze voor steward-ownership zei Chouinard: “Truth be told, there were no good options available. So, we created our own.” (Lees meer over de structuur van Patagonia)
Steward-ownership is vele malen ‘bedacht’, door ondernemers overal ter wereld, op verschillende momenten in de tijd. In Denemarken wordt door historici verwezen naar kloosterordes die al eeuwen commerciële ondernemingen startten om hun non-profit activiteiten te ondersteunen. Het brouwen van bier is een bekend voorbeeld dat vandaag de dag nog steeds navolging kent.
In Duitsland wordt Ernst Abbe, mede-oprichter van lenzenmaker Zeiss, soms als bedenker van steward-ownership genoemd. Zeiss is succesvol geworden dankzij uitvindingen die op de Universiteit van Jena gedaan zijn. Het bedrijf en de overwinst die het bedrijf zelf niet nodig heeft, zouden wat Abbe betreft opnieuw wetenschappelijk onderzoek ten goede moeten komen. In 1889 droeg Abbe het eigendom van Zeiss daarom over aan de Carls Zeiss Foundation, die tot op de dag van vandaag de aandelen beheert en overwinsten doneert.
De term steward-ownership
De term steward-ownership is in 2015 bedacht door de vier Duitse ondernemers die samen de Purpose Foundation oprichtten. De ondernemers waren op zoek naar ‘de beste ondernemingsvorm’. Mede-oprichter Armin Steuernagel startte zijn eerste bedrijf op zijn zestiende en zag met eigen ogen hoe krachtig ondernemen kan zijn. “Een bedrijf is een vehikel om je dromen waar te maken. Tegelijkertijd is het kunnen bezitten van een bedrijf een bedreiging voor onze economie en onze planeet”, zegt Steuernagel. “Omdat bedrijfsbezit steeds meer bij mensen komt te liggen die op afstand van het bedrijf staan, neemt het gevoel van verantwoordelijkheid af. Bedrijven zijn steeds meer een beleggingsvehikel geworden voor niet-betrokken eigenaren die gedreven worden door het onttrekken van winst en niet door het zijn van een goed eigenaar.”
Hoe kunnen we bedrijfsbezit zó inrichten dat eigenaarschap synoniem wordt met verantwoordelijkheid dragen, zodat een onderneming de missie voorop kan stellen en alle betrokken stakeholders goed kan dienen? Hoe is zeggenschap in zo’n onderneming georganiseerd en hoe wordt met winst omgegaan? In de zoektocht naar een antwoord op die vraag stuitten Steuernagel en zijn collega’s onder andere op technologieconcern Bosch en lenzenmaker Zeiss. Bij deze grote Duitse bedrijven was iets bijzonders aan de hand. Niemand kon deze bedrijven op een traditionele manier kopen, verkopen of vererven. Steuernagel’s collega Adrian Hensen beschrijft het als volgt: “We waren enorm verbaasd dat er bedrijven waren die decennia geleden al bedacht hadden wat wij zochten. Ze boden daarmee een oplossing voor bedrijfsoverdracht, het borgen van lange termijn waardecreatie, ruimte bieden aan ondernemerschap en het voorkomen dat alle winst uit een bedrijf onttrokken kan worden. Verschillende ondernemers hadden voor deze uitdagingen stuk voor stuk een vergelijkbare oplossing bedacht. In uitwerking verschilden al die oplossingen van elkaar, maar in essentie voldeden ze aan dezelfde uitgangspunten en principes. We waren met stomheid geslagen. Wat we zochten bleek al decennia te bestaan, het bleek goed te werken, bijna niemand wist ervan en het had niet eens een naam!” Tijd om daar verandering in te brengen. Steuernagel, Hensen en zijn collega’s noemden de ondernemingsvorm van bedrijven als Bosch en Zeiss steward-ownership en richtten Purpose Foundation op om steward-ownership op de kaart te zetten. Inmiddels is er een wereldwijde beweging op gang en maken steeds meer ondernemingen gebruik van steward-ownership.
Dankzij deze Berlijnse ondernemers kwamen wij in aanraking met steward-ownership en werden net als hen gegrepen door het fenomeen. Met stichting We Are Stewards werken we aan het op de kaart zetten van steward-ownership in Nederland. We bouwen daarmee voort op het werk van Purpose Foundation en tientallen pioniers uit Nederland. Want net als in Duitsland, bestaan in Nederland verschillende bedrijven die al decennia – en soms al meer dan een eeuw – steward-owned zijn, vaak opgericht door vooruitstrevende ondernemers. Bedrijven als adviesbureau Berenschot, bouwbedrijf TBI, biologische supermarkt Odin, attractiepark de Efteling en cateraar Albron zijn allemaal steward-owned. En steeds meer bedrijven kiezen vandaag de dag voor steward-ownership, zoals biologische plantenwinkel Sprinklr, online boekwinkel YouBeDo en zorgonderneming BuurtzorgT.
Twee Nederlandse bedrijven die al decennia steward-owned zijn:
Albron
Meer dan 130 jaar geleden, op 2 januari 1899 om vijf uur ‘s ochtends opent het eerste koffiehuis van de Volksbond haar deuren: “In ons goed verwarmd schaftlokaal vindt de werkman tegen zeer lagen prijs koffie, gekookte melk, brood, chocolade, limonade en in den winter erwtensoep.” Wat begon als een koffiehuis voor havenarbeiders, is vandaag de dag één van de grootste cateraars van Nederland: Albron. Onder de vleugels van Albron vallen inmiddels verschillende bedrijven, zoals Coffee Company, De Buurtboer en Greenhouse Utrecht. Stichting Albron is de enig aandeelhouder van Albron.
TBI
In de jaren ’80 wordt bouwbedrijf TBI steward-owned. TBI is vandaag één van de grootste steward-owned bedrijven van Nederland, met zo’n 2,5 miljard euro omzet en 6.000 medewerkers. Over bouwbedrijf TBI, de principes van steward-ownership en 3 juridische modellen, lees je meer in ons digitale boekje (PDF, 20 pagina’s). In hetzelfde boekje lees je ook het verhaal van Moonback – een steward-owned startup.
Toekomstbedrijven
Een deel van dit artikel is afgeleid van een tekst uit ons boek Toekomstbedrijven dat begin november verschijnt. Toekomstbedrijven neemt je mee in de absurditeit van het aandeelhoudersmodel en plofbedrijven, én presenteert de helden van de toekomst: stewards.